“Vrijheid betekent voor mij weten wie je bent, weten wat je wilt, en het dan ook daadwerkelijk doen.” Een citaat van mij uit een artikel over mij genaamd: Dit kind geeft alles voor vrijheid. Geschreven door Ton Verheijen.
Denkstijlen Hartman’s waardenprofiel
Dat vrijheid voor mij een belangrijk begrip is, komt in meer dan alleen het hierboven genoemde artikel tot uitdrukking. Zo heet de school die ik mede heb gestart De Vrije Ruimte. Heet de biografie van de bedenker van het Hartman’s Waarden Profiel en de formele axiologie, de theorie achter de denkstijlen van TriMetrix: ‘Freedom to live’. Dragen de twee filosofische boeken die mij de laatste jaren het meest hebben geïnspireerd de titels: Vrije Ruimte en Het handwerk van de vrijheid, over de ontdekking van de vrije wil. En staat op de geboorte kaartjes van mijn dochters de spreuk: ‘Vrijheid maakt eenheid – eenheid maakt vrijheid’.
Nu is vrijheid een begrip wat snel tot verwarring en heftige discussies kan leiden. Daarom een poging om mijn visie op vrijheid toe te lichten. En, waar het me uiteindelijk om te doen is, een antwoord formuleren op de vraag: Waarom is vrijheid van belang in het kader van persoonlijke ontwikkeling?
Vrije ruimte
Geïnspireerd door het boek Vrije ruimte heb ik in 2011 de blog Coaches tot meesterlijke teams geschreven. Twee citaten: “Persoonlijke vrijheid betekent de mogelijkheid om te kiezen voor eigen handelen. Kiezen en verantwoordelijkheid nemen voor eigen handelen is niet eenvoudig. Mensen hebben vaak het gevoel dat er niets te kiezen valt, ‘zo doen wij dat al jaren hier’, of hebben het gevoel dat veel hun overkomt, ‘dat is toch niet mijn taak’. Het bewustzijn van mensen vergroten over wie ze zijn, wat ze willen, welke overtuigingen ze hebben en hoe ze verschillen van anderen is van belang om juiste en verantwoordelijke keuzes te maken. Keuzes die persoonlijk en gemeenschappelijk het goede leven mogelijk maken. Oftewel meesterlijk zijn.”
“Een meesterlijk team is in onze ogen een team dat bewust en met gevoel voor eigen verantwoordelijkheid keuzes maakt. Keuzes die goed zijn voor het individu, het team waarin men opereert en de mensen die te maken krijgen met de effecten van de gemaakte keuzes.”
Vrijheid of vrije ruimte verkrijgen gaat over: het bewustzijn vergroten, verantwoordelijkheid nemen en kiezen voor eigen handelen. Zowel individueel als in team- of organisatieverband.
Freedom to Live
In Freedom to live, autobiografie van Hartman, beschrijft hij zijn visie op wat een mens tot een goed mens maakt. Een mens is goed als het voldoet aan het concept mens. Zijn grootste voorbeeld, genoemd in zijn boek, is zijn schoonmaakster. Hierover zegt het hij volgende: “Hoewel Maria niet zoveel weet, en nauwelijks onderwijs heeft genoten, lijkt zij zich volledig bewust van haarzelf, en ze leeft dienovereenkomstig. Ze leeft in overeenstemming met haar Zelf. Alles wat ze hoeft te doen is te zijn, volledig.”
Het draait hierin dus ook om bewust te zijn en dienovereenkomstig te leven. En ben je niet bewust van jouw Zelf dan …. “leef je eigenlijk maar een klein beetje, en dit is een gevaar dat alomtegenwoordig is in samenlevingen die goed georganiseerd zijn. Het is gemakkelijk om je mee te laten voeren op de stroom. Je stelt misschien heel wat voor, je bent misschien rijk, je bent misschien wel de beste in je vakgebied, je bent misschien wel de machtigste persoon in jouw regio, maar als je je niet bewust bent van je innerlijke Zelf, dit innerlijke leven, dan ben je niet veel, je hebt het leven niet. Je laat je Zelf onvervuld. Misschien ben je je er niet van bewust, maar je lijdt aan wat Soeren Kierkegaard, de grote Deense filosoof, de “Ziekte tot de Dood” noemde: je leeft in de wereld, maar je bent dood van geest.” Aldus Hartman.
Heb je geen vrijheid om te leven, dan word je een speelbal van de wereld om je heen. De keuzes die je maakt, in hoeverre je verantwoordelijkheid neemt, wordt gedicteerd door anderen dan jezelf. En anderen houden geen rekening met jouw Zelf. Gevolg, in de woorden van Hartman: “Als je niet leeft in overeenstemming met je Zelf, dan voldoe je niet volledig aan het concept ‘de mens’, dan leef je een klein deel van je potentieel.”
Vrijheid gaat over het kennen van het Zelf, dienovereenkomstig leven en jouw potentieel aanspreken.
Het handwerk van de vrijheid
Volgens Peter Bieri’s Handwerk van de vrijheid kunnen we kiezen om iemand te worden. We kunnen onszelf ontplooien, we kunnen onszelf vormen.
Het handwerk van de vrijheid geeft ons handvatten hoe wij het Zelf kunnen ontdekken. Hiervoor is het van belang om bewust te leven. Het is van belang dat jij je persoonlijke geschiedenis kent, je leefomgeving kent en weet wat je wilt. Om vervolgens, in overeenstemming met jezelf, die activiteiten te kiezen die jouw wil in vervulling laten gaan.
De mate waarin je dan in staat bent om je wil in daden om te zetten, in die mate ervaar je vrijheid, volgens Bieri. En deze eigen wil kan je alleen zelf ontdekken. De wil is uniek voor ieder individu. En afhankelijk van iemands lichamelijke behoeftes, gevoelens, karakter, geschiedenis, vaardigheden en zijn leefomgeving. Daarom is vrijheid verkrijgen handwerk. Er is geen standaard recept voor, er is niemand die je kan vertellen hoe jij vrijheid kunt verkrijgen.
En lukt het niet om vrijheid te verkrijgen, dan, leert Bieri ons, resulteert dat in het volgende: je wordt een volger die zonder eigen mening achter een ander zijn mening aanloopt; men verandert regelmatig van koers zonder een duidelijke reden; je bent afhankelijk van de wil van een ander, bijvoorbeeld van een ouder, organisatie of overheid; je handelt in opwellingen of heftige emoties. Zaken overkomen je in plaats van dat je er zelf voor kiest.
Kortom je voelt je onvrij.
In balans met de wereld om je heen
Denkstijlen Hartman’s waardenprofiel
Het is dus ook van belang dat je je leefomgeving kent. Vrijheid is altijd afhankelijk van de wereld om je heen, de cultuur waarin je leeft. Keuzes maken en verantwoordelijkheid nemen voor je Zelf is één. Maar je leeft samen met anderen. En die anderen spelen een rol in jouw leven.
Anderen helpen jou ook om jouw Zelf te ontdekken. Ze geven je gevraagd of ongevraagd, feedback. Je kan je verdiepen in anderen, mensen of culturen, en afvragen hoe zij leven, voelen, handelen en denken. Hoe zij zich hebben ontwikkeld, en wat ze heeft gevormd. Daarnaast zullen anderen altijd inbreken in jouw ruimte, altijd jouw vrijheid beperken. Hiervoor moet je op je hoede zijn anders ontstaat de kans dat je niet gaat leven in overeenstemming met jouw zelf maar aansluit bij wat anderen van belang vinden.
De mogelijkheden die je hebt worden sterk bepaald door de wereld of cultuur waarin je leeft. Wat jij daarin gaat doen, wat jij wilt, is aan jezelf. Het gaat om de balans. Balans tussen de wereld om je heen en wie jij bent, wat jij wilt en wat jou te doen staat. Zonder deze balans tussen het Zelf en de wereld waarin je leeft zal je geen vrijheid ervaren.
In de illustratie van de zes denkstijlen van Hartman’s Waardenprofiel komen de waarden, die van belang zijn om in vrijheid te leven, goed tot uitdrukking.
Vrijheid
Het citaat waarmee dit artikel startte is dus niet compleet. Het had moeten zijn: “Vrijheid betekent voor mij weten wie je bent, weten wat je wilt, en het dan ook daadwerkelijk doen in balans met de wereld om je heen”.
Vrijheid en vrij zijn of vrije ruimte ervaren draait om: bewustzijn en bewustworden van je Zelf en je omgeving, je intenties kennen en weten wat je kunt willen. Om vervolgens verantwoordelijkheid te nemen en tot de juiste actie over te gaan. Actie die past bij jou én de omgeving en wereld waarin je leeft.
Ervaar je deze vrijheid en balans niet, dan heeft dat invloed op je persoonlijke ontwikkeling. Je voelt je beperkt, blijft hangen in het verleden of juist in het alleen denken wat je allemaal wilt en wat je maar niet bereikt. Of je streeft iets na wat niet jij, maar een ander belangrijk vindt.
Kortom, deze vrijheid is een voorwaarde voor de persoonlijke ontwikkeling, het bereiken van je volledige potentieel. Een voorwaarde om mens te zijn. Het is dé voorwaarde om geluk te kunnen ervaren.