Over empathie, controle, vertrouwen en comfort zones

Illustratie Empathisch vermogen

Empathisch vermogen 

In de denkstijlen van Hartman is een van de denkstijlen of denkdimensies het Empathisch vermogen. Deze wordt als volgt omschreven:  Empathisch vermogen heeft betrekking op ons vermogen anderen te zien en te erkennen als de unieke individuen die ze zijn. Het zegt iets over de mate waarin wij ons betrokken voelen bij anderen en heeft alles te maken met het vermogen ons in te leven in de behoeften van anderen en onze communicatie daarop af te stemmen. Maar het strekt verder dan het intermenselijke verkeer alleen. Empathisch vermogen zegt ook iets over ons vermogen het unieke te onderscheiden in een object, een plan, een situatie, een moment. In die zin hangt het voelende denken ook samen met creativiteit. Het is de denkwijze die ons vermogen tot bijvoorbeeld liefde, begrip, aanvoelen, ervaren, scheppen, en genieten stuurt.’

Nu heb ik mijn twijfels over: ‘Het zegt iets over de mate waarin wij ons betrokken voelen bij anderen.’ En dat wil ik uitleggen aan de hand van een biografie die ik onlangs heb gelezen: Stalins Jeugdjaren, van rebel tot rode tsaar. Een uiterst boeiende en voortreffelijke biografie. Geschreven door Montefiori die tientallen jaren onderzoek heeft gedaan naar het leven van Stalin.

Het boek vertelt hoe Stalin, of eigenlijk Jozef Dzjoegasjvili, armoedig opgroeide. Een vader die een mislukt schoenmakersknecht was, die vaker dronken was dan niet en de jonge Stalin zeer regelmatig afranselde en soms bijna dood sloeg. Er wordt uit de doeken gedaan hoe zijn moeder, die hem ook regelmatig sloeg, zijn toekomst reeds voor hem had bepaald. Ze wilde namelijk dat hij naar het seminarie zou gaan. Daarnaast groeide hij op in Georgië in een cultuur van bendes en vetes. Waar het plegen van een moord om je gelijk te halen niet ongewoon was omstreeks het einde van de 19-de eeuw.

Jozef zal als gevolg van de omgeving waarin hij opgroeide, zeker zeer alert zijn op hoe zijn ouders hem benaderen. Welke stemming heeft mijn vader of moeder? Is m’n vader dronken of niet? Kan ik nu beter de kamer uitvluchten of kom ik er genadig vanaf deze dag? Jozef heeft hierdoor als kind geleerd om snel en goed in te schatten hoe de stemming was van zijn vader of moeder. Eén verkeerde inschatting en het had pijnlijke gevolgen. Vaardig worden om mensen hun emoties, stemmingen, bedoelingen en intenties te kunnen inschatten was van levensbelang.

Controle en vertrouwen

Individualistische drijfveer

Een vaardigheid die er later mede voor zorgde dat hij de absolute macht in handen kreeg. Stalin wist altijd goed in te schatten wie hem zouden helpen en wie hem zouden tegenwerken om de absolute controle en macht te krijgen en later hoe deze te behouden. Uiteindelijk heeft hij 30 jaar de absolute macht gehad. Hij had vrijwel altijd snel door wie in zijn omgeving spionnen waren van de Tsaar, hoe hij ze om de tuin moest leiden, vaak verkleed als vrouw. Zijn houding in een groep, volgens het boek, was vaak afwachten en observeren alvorens toe te slaan om in een bepaalde situatie zijn voordeel te halen. Eerst aanvoelen of iemand of een situatie te vertrouwen is. Aanvoelen of hij moet vluchten of zijn slag slaan om weer meer controle te krijgen. Controle om te overleven en te vechten voor zijn vrijheid. Vechten om als individu te overleven.

Confort zones

Een dergelijk persoonlijkheid of overlevingsmechanisme zoals geschetst in het boek over Stalin, is moeilijk om tot door te dringen. Iemand heeft een een denkbeeldige muur opgetrokken. Een muur die zijn individu veilig stelt voor aanvallen van buitenaf. Aanvallen die hem zijn controle en vrijheid kunnen afnemen. Maar, ook een muur die het goedgezinde mensen moeilijk maakt om toegelaten te worden. Het duurt lang voor het vertrouwen van een dergelijk iemand is gewonnen. Het duurt lang voordat het vertrouwen zo groot is dat hij zich comfortabel gaat voelen. Het duurt lang voordat iemand zich kwetsbaar wil opstellen.

Empathisch en betrokken?

Nu denk ik dat Stalin vaardig was in het inschatten van emoties, stemmingen, bedoelingen en intenties van anderen. In die zin empathisch. Maar teruggetrokken achter zijn ‘muur’, in zijn comfort zone, voelde hij zich toen ook in sterke mate betrokken bij anderen?